Nội Dung Chính
Bạn đã bao giờ cảm thấy “tiếc” khi phải vứt đi một món đồ vẫn còn dùng tốt, hoặc bỏ thừa thức ăn trên đĩa chưa? Người Nhật có một từ duy nhất để diễn tả cảm giác đó, một khái niệm bao hàm cả sự tiếc nuối, tôn trọng và cả một chút tội lỗi khi lãng phí: Mottainai (もったいない).
Từ này thường được dịch đơn giản là “Thật lãng phí!”, nhưng ý nghĩa của nó sâu sắc hơn nhiều. Mottainai không chỉ nói về sự lãng phí vật chất, mà còn là sự lãng phí về tiềm năng, thời gian, công sức và cả giá trị tinh thần của một vật thể hay một cơ hội.
Triết lý Mottainai có nguồn gốc sâu xa từ Thần đạo (Shinto) và Phật giáo – hai tôn giáo lớn ảnh hưởng đến văn hóa Nhật Bản. Cả hai đều dạy con người về sự tôn trọng đối với mọi vật thể, dù là nhỏ bé nhất, vì tin rằng vạn vật đều có linh hồn hoặc mang trong mình một giá trị thiêng liêng.
Trong quá khứ, khi Nhật Bản là một quốc gia nghèo tài nguyên và thường xuyên đối mặt với thiên tai, tinh thần Mottainai lại càng trở nên quan trọng. Nó dạy người dân phải biết trân trọng từng hạt gạo, từng mảnh vải, tận dụng tối đa mọi thứ mình có để sinh tồn và phát triển.
Tinh thần Mottainai thấm sâu vào mọi khía cạnh của đời sống người Nhật hiện đại, thể hiện qua những thói quen và hành động cụ thể:
Trong ăn uống:
Ăn hết sạch: Trẻ em Nhật được dạy từ nhỏ phải ăn hết phần cơm của mình, không được để thừa. Việc bỏ thừa thức ăn bị coi là hành động bất kính đối với người nông dân đã trồng ra hạt gạo và người đã nấu bữa ăn.
Tận dụng nguyên liệu: Trong ẩm thực Nhật (Washoku), người ta cố gắng tận dụng tối đa các phần của nguyên liệu. Vỏ rau củ có thể dùng để nấu nước dùng (dashi), đầu cá và xương có thể dùng để nấu súp miso.
“Best Before” vs. “Use By”: Người Nhật rất chú ý đến hạn sử dụng, nhưng cũng hiểu sự khác biệt giữa “thưởng thức ngon nhất trước ngày” (賞味期限 – shōmi kigen) và “sử dụng trước ngày” (消費期限 – shōhi kigen). Họ không vội vứt bỏ thực phẩm chỉ vì nó vừa qua mốc “ngon nhất”.
Trong sử dụng đồ vật:
Sửa chữa thay vì vứt bỏ: Khi một món đồ bị hỏng (như chiếc ô, đôi giày), người Nhật thường có xu hướng tìm cách sửa chữa nó trước khi nghĩ đến việc mua mới. Nghệ thuật Kintsugi (hàn gắn đồ gốm vỡ bằng vàng) chính là đỉnh cao của tinh thần này.
Tái sử dụng và Tái chế: Nhật Bản là một trong những quốc gia có hệ thống phân loại và tái chế rác hiệu quả nhất thế giới. Tinh thần Mottainai là động lực thúc đẩy mọi người thực hiện việc này một cách nghiêm túc.
Furoshiki (風呂敷): Thay vì dùng túi nilon, người Nhật có truyền thống sử dụng những tấm vải vuông (Furoshiki) với nhiều hoa văn đẹp mắt để gói quà hoặc vận chuyển đồ đạc. Tấm vải này có thể được tái sử dụng vô số lần.
Ngày nay, khi thế giới đối mặt với các vấn đề nghiêm trọng về môi trường và cạn kiệt tài nguyên, triết lý Mottainai của Nhật Bản lại càng trở nên có giá trị. Nhà hoạt động môi trường người Kenya, Wangari Maathai (người đoạt giải Nobel Hòa bình), đã bị ấn tượng sâu sắc bởi khái niệm này và giúp phổ biến nó ra toàn cầu như một khẩu hiệu cho phong trào 3R: Reduce (Giảm thiểu), Reuse (Tái sử dụng), Recycle (Tái chế), và đôi khi thêm cả Respect (Tôn trọng).
Mottainai không chỉ là một lời cảm thán khi thấy sự lãng phí. Đó là một thái độ sống, một sự thực hành hàng ngày về lòng biết ơn đối với những gì chúng ta đang có. Nó dạy chúng ta nhìn nhận lại giá trị thực sự của tài nguyên, công sức lao động và cả những vật dụng xung quanh mình. Trong một thế giới tiêu dùng quá mức, triết lý giản dị nhưng sâu sắc này của người Nhật có thể là bài học quý giá cho tất cả chúng ta.